Werkgroep excursie

Jaarlijks wordt door de werkgroep een dag excursie georganiseerd naar een historische plaats in Nederland en soms in Duitsland. Zo zijn de afgelopen jaren excursies georganiseerd naar Kleef (Oorsprong van Land van Ravenstein), Willemstad en het Archeon in Alphen aan de Rijn. De laatste jaren wordt de dagexcursie georganiseerd in samenwerking met de Heemkundekring Zeeland.

Onderstaand vindt U het verslag van onze excursie naar Willemstad.

Excursie Willemstad & de Biesbosch op 24 september 2022       
(door Jan de Leur)

Al voor half acht verzamelden de deelnemers aan de excursie naar Willemstad en de Biesbosch zich op de donkere ochtend van zaterdag 24 september. De weersvooruitzichten beloofden lage temperaturen en veel regen. Van Schaijk via Reek en Zeeland gingen we op weg naar Willemstad. Ton Cruijsen hield onderweg een inleidend woordje en stelde ons voor aan chauffeur Bert, die een oude bekende van Ton bleek te zijn.

Toen we Willemstad naderden, was er een ‘Sloep roeifestijn’ met de naam ‘De slag om Willemstad’. Hierdoor was de toegangsweg naar de stad geblokkeerd door een grote kraan en ook het gebied rond de haven had een gedaante-wisseling ondergaan.
Er stonden tenten, kramen, een brandweerauto en een beachvolleybal veld.

Na koffie met smakelijk gebak werden we verdeeld over vier stadsgidsen en liepen we door de fraaie plaats.

Over de geschiedenis van Willemstad het volgende. In opdracht van de markies van Bergen op Zoom werd er in 1564 een begin gemaakt om het gebied waar Willemstad nu op staat in te polderen en hier ontstond het dorpje Ruigenhil. Nadat Ruigenhil in 1581 aan Willem van Oranje- ter compensatie van alle verloren bezittingen tijdens de tachtigjarige oorlog - werd gegeven, liet hij het versterken tot een echte vesting. Het lag op een heel strategische plek en hiermee hoopte hij Holland te kunnen beschermen tegen de Spanjaarden. Prins Maurits, de zoon van Willem van Oranje, nam na de dood van zijn vader, de leiding van de oorlog tegen de Spanjaarden over en herdoopte de plaats in Willem’s stad. Hij gaf de plaats stadsrechten en breidde die in 1603 nog verder uit.

Willemstad werd een belangrijke plek in Nederland. Door de strategische ligging en omwalling werd Willemstad een moeilijk in te nemen vesting. In de eeuwen na de oprichting kreeg het dan ook veel te verduren. Het doorstond in 1793 een lang beleg van de Fransen en het gaf zich pas over na de val van Bergen op Zoom.

Toen koning Lodewijk Napoleon en keizer Napoleon naar Willemstad kwamen, zagen ze ook in hoe strategisch het stadje gelegen is en in 1811 werd opdracht gegeven om nieuwe magazijnen te bouwen.

Er werden nieuwe forten (Sabina en Fort de Hel) gebouwd rond de vesting en werden er enkele aanpassingen gedaan aan de vesting zelf, allemaal om Willemstad nog sterker te maken.

Toen Willemstad in 1926 als vesting opgeheven werd, dacht men dat het klaar was met het strategisch belang van de stad. Toch werd de strategische ligging van Willemstad weer van belang tijdens de Tweede Wereldoorlog. De bezetter kon van hieruit de waterpassage dieper landinwaarts bewaken.

Onze wandeling voert ons langs de haven en de ravelijnen. Aanvankelijk waren het er 5, later kwamen er nog 2 bij. Elk ravelijn kreeg de naam van één van de 7 provincies van de ‘Nederlanden’.
We passeren de fraai gerestaureerde d’Orangemolen en lopen langs de Bovenkade.

Onze gids vertelt dat een oom van haar daar ook zijn timmermans-werkplaats had. Hij was ook verantwoordelijk voor het ‘kisten’ van aangespoelde drenkelingen. Deze moesten nauwkeurig opgemeten worden en kregen een kist op maat. Omdat de gemeente het hout voor de kist moest betalen mocht er geen hout verspild worden; op elk dubbeltje moest gelet worden. Aan de Bovenkade ligt ook het ‘lijkenhuisje’ waar de onbekende doden, in afwachting van de begrafenis, verbleven.

Lager dan de Bovenkade ligt de Rozemarijnstraat. Daar staan de ‘soldatenhuisjes’ en hier woonden de in Willemstad gelegerde militairen. Deze straat dankt haar naam aan de bijnaam die de meisjes van plezier in die tijd hadden, ‘rozemarijntjes’.Bijzonder detail is dat in deze straat een aantal holen in bomen van ‘deurtjes’ voorzien zijn.

Willemstad is een mooie, goed onderhouden stad met veel groen. Opvallend zijn de fraaie lindeboomarcaden, centraal in een aantal straten.

De rondwandeling voert ons verder langs het fraaie stadhuis dat vroeger ook dienst deed als rechtbank en gevangenis. We lopen over de verdedigingswerken en daar zie je goed het strategisch belang van de ligging van Willemstad. Getuige daarvan, in de recente geschiedenis, zijn de door de Duitse bezetter aangelegde ‘bunkers’.

Andere interessante gebouwen zijn het Arsenaal, de Koepelkerk en het Mauritshuis.

Dit laatste is als buitenverblijf door Prins Maurits gebouwd. Inmiddels is het in gebruik als museum. In de hal staat een meer dan mans groot standbeeld van Maurits, niet van steen of marmer, maar uit de 3D-printer.

In de Canonkamer van het museum wordt een interessante presentatie vertoond over de geschiedenis van Willemstad. De zolder van het museum herbergt een bonte verzameling attributen uit de verre en recente geschiedenis.

Gedurende de hele stadswandeling blijft het droog en dat is mooi meegenomen!

Na een prima verzorgde lunch vertrekken we naar Drimmelen. Als we uit de bus stappen begint het te miezeren en gedurende het wachten op onze rondvaartboot, De Zilvermeeuw 7, verandert de miezer in echte regen.

We varen via het Hollands Diep de Biesbosch in. Onderweg krijgen we uitvoerige informatie terwijl ons schip zich een weg zoekt door waterwegen en kreken.

De Biesbosch is ontstaan in de eerste helft van de 15e eeuw na de Sint-Elisabethsvloed waarbij een binnenzee ontstond van 300 km² die onder invloed stond van rivierwater. Het rivierwater bevatte zand en slib dat naar de bodem zakte en zo ontstonden er hoge zandplaten waar planten op groeiden. De Biesbosch werd een gebied van eilanden en kronkelige riviertjes. Om een snellere afvoer van rivierwater te krijgen werd tussen 1850 en 1870 de Nieuwe Merwede aangelegd. Rond 1900 werden de Bergsche Maas en de Amer gerealiseerd waardoor grote delen rustiger werden.

De wind had grote invloed op de waterstand in de Biesbosch: Oost: droge aflandige wind, weinig water, weinig gevaar. Zuid-West: warme zeewind, stormachtig met veel regen. Noord-West: koude zeewind, bij storm een hoger getij, hoge golven op de Amer. Het varen in de Biesbosch was vroeger een riskante onderneming met gevaar voor aanvaringen en schipbreuk. Na de voltooiing van de Haringvlietdam is de invloed van eb en vloed in de Biesbosch sterk verminderd. Daarvoor bedroeg dat enkele meters, nu gaat het nog maar om enkele tientallen centimeters. Nationaal Park De Biesbosch is een van de weinige zoetwatergetijdengebieden ter wereld en herbergt een schat aan watervogels, waaronder de zeearend en de visarend, die er komen foerageren. Ook is de Biesbosch visrijk; de vissoorten die er voorkomen zijn na het in gebruik nemen van de Haringvlietdam in 1970 veranderd omdat het water ‘zoet’ werd. In 2019 is de Haringvlietdam weer gedeeltelijk doorgankelijk gemaakt voor zalm en zeeforel, zodat deze vissen hun paaigebieden kunnen bereiken. De bever is een bijzondere verschijning in De Biesbosch en inmiddels hebben deze knaagdieren al ruim honderd burchten in het waterrijk van De Biesbosch gebouwd.